Hoeveel invloed heeft brood op het milieu?
Per persoon eten we in Nederland zo’n 40 – 50 kg brood per jaar. Gemiddeld zo’n drie sneden brood per dag (115 gram volgens de Voedselconsumptiepeiling 2019-2021). Volgens de voedingsaanbevelingen zouden we zelfs nog meer brood mogen eten. Maar in hoeverre is het telen van dat graan en het bakken van al dat brood belastend voor ons milieu? Dat leggen we je graag uit!
Wat is een carbon footprint?
De productie van voedingsmiddelen vergt land, water, energie, (kunst)mest, diergeneesmiddelen en gewasbeschermingsmiddelen. Of het nu gaat om vlees, brood, groente, fruit of vis. Daarbij worden broeikasgassen, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen naar het milieu uitgestoten. Naast de agrarische productiefase zorgen ook de bewerking, het verpakken, het transport en de distributie van producten voor belasting van het milieu.
Alle voedselproductiesectoren hebben dus een milieu impact. Alleen de mate waarin verschilt per product. Een belangrijke milieubelasting is de uitstoot van broeikasgassen. Er zijn verschillende broeikasgassen, waarvan methaan en CO2 de bekendste zijn.
Voor een vergelijking worden alle broeikasgassen teruggerekend naar CO2 equivalenten. De ‘carbon foot print’ of CO2-voetafdruk. Het is dus een methode om de milieu-impact van voedsel uit te drukken.
Wat doen broeikasgassen?
In de dampkring rondom de aarde bevinden zich gassen, die allemaal de warmte van zonnestraling vasthouden. Sommige gassen doen dat veel sterker dan andere. Door de gassen kan zonnestraling de dampkring nog wel binnenkomen, maar kan de warmte de dampkring moeilijker verlaten. Daardoor ontstaat in de atmosfeer een deken van warmte en dat kan bijdragen aan de opwarming van de aarde.
Vergelijking milieu-impact van brood met andere producten
De tabel hieronder laat zien dat granen en brood een heel lage carbon footprint hebben in vergelijking met bijvoorbeeld vlees, kaas en melk. De CO2 uitstoot van bijvoorbeeld een kilo vlees is maar liefst 50x hoger dan die van een kilo brood. Er is ook wat verschil tussen broodsoorten: volkorenbrood heeft een iets lagere milieu-impact dan witbrood en meergranenbrood, waar de milieu-impact van krentenbol en croissant hoger is.
Gemiddelde broeikasgasemissies (kg CO2 eq/kg product) van verschillende voedingsmiddelen in de Nederlandse voeding. Bron: RIVM, 2020.
Van graankorrel tot brood; milieu-impact
Onderstaande figuur zoomt in op de productieketen van graankorrel tot brood, en de broeikasgassen die in dat traject vrijkomen (berekend in CO2 equivalenten per kilo brood). Wat opvalt is dat vooral graanteelt (o.a. door bemesting) veel broeikasgassen geeft en dus een grote impact heeft op de carbon footprint van brood. Ook de verwerking van ingrediënten in de bakkerij (zoals rozijnen en noten) en het bakken van brood hebben een impact.
Transport heeft in vergelijking met telen en bakken een relatief kleine invloed. Het transport van winkel naar consument kent wel een grote range. Dat hangt af van het transportmiddel, de afstand en de hoeveelheid boodschappen per rit. De verpakking heeft geen grote invloed op de milieu-impact van de gemiddelde broodketen. Toch heeft de (plastic) verpakking een slecht imago. Echter, de verpakking heeft een functionele waarde door verspilling te voorkomen en een rol te spelen bij de voedselveiligheid.
Verspilling tegengaan
In Nederland staat brood op nummer 1 in de top 10 meest verspilde producten. Dat gebeurt zowel in de keten, als bij de consument thuis.
Consumenten zijn gewend dat brood vers is. De hele dag door ligt er vers brood in de schappen van bakkers en supermarkten.. Dat betekent dat er vaak aan het eind van de dag brood over is dat niet meer verkocht kan worden. Daarbij gaan niet alleen kilo’s brood verloren, maar ook de grondstoffen en energie die nodig waren voor de productie en distributie. Gelukkig krijgt het overgrote deel van dit overgebleven brood een tweede bestemming! Een groot deel van het brood wordt verwerkt tot veevoer. Daarmee heeft dit brood ook calorisch een nuttige bestemming. Een klein deel wordt verwerkt tot paneermeel of croutons. Daarnaast ontpoppen zich trendy initiatieven om oud brood nieuw leven in te blazen. Zo worden er broodpudding, tosti’s en andere producten van oud brood gemaakt én wordt zelfs bier gebrouwen van oud brood. Ook in de supermarkten zijn steeds meer initiatieven op verspilling tegen te gaan, bijvoorbeeld door brood ingevroren te verkopen of brood van gisteren voor een lagere prijs te verkopen.
Een groot deel van verspilling gebeurt bij de consument thuis. Ruim 60 miljoen boterhammen kunnen per week van de afvalbak worden gered. Per persoon is dat ongeveer 3 boterhammen per week.
Heb je thuis brood over? Bekijk dan onze handige bewaartips en recepten voor oud brood!
Brood als onderdeel van een plan(ee)taardig voedselpatroon
Een duurzaam voedingspatroon bestaat voornamelijk uit volkorengranen, noten, fruit en groenten en kleinere hoeveelheden ei, zuivel, kip en vis en weinig rood vlees en bewerkte producten. Brood – met name volkorenbrood – past hier dus prima in. Brood is als basisvoedingsmiddel een belangrijke leverancier van voedingsstoffen, vitamines en mineralen. Zo draagt brood bij aan de dagelijkse inname van koolhydraten en vezels, maar ook een scala aan vitamines (o.a. vitamine B1, 3 en 6) en mineralen (o.a. ijzer, jodium en fosfor) krijgen we binnen via brood. Wat vaak vergeten wordt is dat brood daarnaast een belangrijke bron van eiwit is in het voedingspatroon van de gemiddelde Nederlander. In totaal leveren dierlijke productgroepen samen 58% van de eiwitten, plantaardige bronnen 37%. Bijna de helft (47%) van de plantaardige eiwitinname wordt geleverd door brood en andere graanproducten.
Wel moet rekening gehouden worden met de Nederlandse eetgewoonten. Zo consumeren we de meeste zuivelproducten als onderdeel van de broodmaaltijd. Ook vleeswaren en eieren nemen een belangrijke plek in als broodbeleg. Hoewel brood op zichzelf dus een relatief lage milieu-impact heeft, is de impact van de traditionele broodmaaltijd een stuk hoger. Door brood te combineren met water, thee of plantaardige zuivel, en beleg op basis van groenten, fruit, noten en peulvruchten (pindakaas, humus, doperwtenspread, sojamelk, etc.), kan men de milieu impact van de broodmaaltijd verlagen.
Bron: RIVM Wat ligt er op ons bord? (2017)
Kortom: brood is niet alleen lekker en gezond, maar zeker ook een duurzaam product in onze voedselketen.